«Адам үш күннен кейін көрге де үйренеді» дейді қазақ. Тақ бір өліп көрген, көріп келген кісі сияқты. Оны азырқансақ, «тозаққа түскендер үш күннен соң бір-біріне шоқ шашып ойнайды» дейтінін қайтерсің! Бейне, тозақ отына күйіп келген кісі секілді. Бір қызығы, қараңғы көр мен жалын атқан тозаққа ой жүгірткен қазақең түрме туралы мәнерлі ештеңе айтпапты. Жәй ғана «ат жақсысын кермеде, ер жақсысын түрмеде көр» деп сипай қамшылаған. Сірә, одан ары тереңдеуге батылы бармаған сияқты. Өйткені түрменің қожасы – өкімет қой. «Құрысын, бәлесінен…

Бұл еңбегімді «АЛЖИР» лагерінде жазықсыз жапа шеккен арулар рухына бағыштаймын. Автор. - І - Биыл Арқа өңіріне қар қалың түскен. Айнала – төңіректе қыбыр еткен жан жоқ. Ұшы-қиырсыз ұлан дала бейне ақ кебінге оранғандай сұлық жатыр. Тіршілік атаулы бұл өлкеден басқа бір жаққа ауып кеткен секілді. Осыдан небәрі ширек ғасыр бұрын осынау Арқаның байтақ даласында қыс ызғарын елемей, қалың қарды түбіттей түтіп, мың-миллион жылқы тебіндеп жатты дегенге кім сенер?! Ал, халық ше? 1916-жылы патшаға әскер бермейміз деп, дүрк көтеріле атқа…

Жазушы Айжарыққа бүгін аяқ астынан мектептен телефон соқты. Жәй мектеп емес, немересі оқитын мектеп. Хабарласып тұрған – сынып жетекшісі, әрі математика мұғалімі Сағила деген апай. Дауысы тым зілді,әр сөзі ебінің желіндей ызғарлы. Алдын ала ықтыру, үрей салу ойы бар ма, қалай?

Жоғарғы жақтан: «алдымызда аламан шабыс күтіп тұр. Соған дайын болыңыз. Сіз биыл президент сайлауына түсесіз» деген нұсқау келгенде, мұндай оқыс оқиғаның талайын бастан кешірген, осы елдегі демократиямен бірге жасасып келе жатқан кәнігі «демократ» Баймырза, сыртқа сыр бермегенімен, абыржып-ақ қалды. Шүкір, сайлау да, демократия да бұған таңсық емес, бәрі де күні кеше өз қолымен өткерген дүниелері ғой. Әйтсе де, елдегі демократия дәл мынадай биікке көтерілді деп ойламаған екен.

Біреулердің аузынан «көреген көсем», «ұлы көшбасшы», «ұлт серкесі» сияқты сөз шықса болғаны, Нұртастың жүрегі зырқ ете қалады. Өйткені бұл сөзді ести-ести құлағы әбден сарсылған. Осының бәрі жәй алдамшы, өтірік сөздер екеніне, жарамсақтар тауып жүрген жалған мадақ екеніне де көзі жетіп болған. Ең бастысы, жаңағы мадақ сөздердің тасасында азу тісі ақсиып, «диктатор» деген сөз тұрғанын да жақсы білуші еді. Тақта отырғанда «Мен диктатормын, абайлаңдар!» деп кім айта қояр дейсің. Олар қашанда «төңкеріс көсемі», «халық қамқоры», «ұлт серкесі» секілді бүркеншік аттарды пайдаланады.

Біздің қазақ тауықты «малым бар» деп білмеген ғой. Біреудің қанша қойы, қанша жылқысы барын білсе білген шығар. Бірақ «қанша тауығың бар» деп сұрау екі жаққа да қорлық саналған. Тауықтың қазаққа етене болмағанынан шығар, бұл мақұлыққа тіркелетін сүйкімсіз сөздер де аз емес. «Тауықсыз да таң атқан» дейді. «Мезгілсіз шақырған тауықты жұлмақ керек» дейді. «Тарысы піскен үйдің тауығы» дейді. «Соқыр тауыққа бәрі бидай» дейді. Ақылы аздау адамға «тауықтың миындай миы жоқ» деп жатады... Толып жатыр.

«Өлсе өлер табиғат, адам өлмес, Ол бірақ қайтып келіп, ойнап-күлмес. «Мені» мен «Менікінің» айрылғанын «Өлді» деп ат қойыпты өңкей білмес... Ақыл мен жан – мен өзім, тән – менікі, «Мені» мен «Менікінің» мағнасы екі. «Мен» өлмекке тағдыр жоқ әуел бастан, «Менікі» өлсе өлсін, оған бекі» Абай Ажал айтып келмейді. Ажалдың сұрапыл сұсы да, үрей мен зәрені алып үркітетін қорқынышы да – оның осы ғайыптан келетін белгісіздігінде. Адам пендесінің жарық дүниеге келуі – кездейсоқтық дейді ғой. Ал дүниеден өтуі – заңдылық.…